Pies i zachowania łowieckie

Funkcją zachowań łowieckich jest zdobywanie pożywienia, są więc one silnie powiązane z instynktem przetrwania. Zaspokojenie głodu jest niezbędne do przeżycia osobnika i służące temu celowi polowanie natura uczyniła wyjątkowo przyjemnym doznaniem, dzięki działaniu wydzielanych podczas ścigania ofiary neuroprzekaźników: dopaminy, adrenaliny oraz endorfin.

Selektywna hodowla psów przez człowieka dodatkowo wzmocniła pewne elementy łańcucha łowieckiego (np. pogoń), jednocześnie dążąc do osłabienia lub całkowitego wyeliminowania innych, zgodnie z planami na zatrudnienie psów. Czasy się jednak zmieniły i zachowania wcześniej wzmocnione w procesie hodowlanym stały się kłopotliwe i niepożądane, gdy większość psów żyjących razem z ludźmi nie była już wykorzystywana do konkretnych zadań. Zaczęto je teraz określać mianem „zachowań problemowych” i szukać pomocy specjalistów w celu ich wyeliminowania.

Tradycyjne metody radzenia sobie z tym problemem polegały na tłumieniu zachowania psa, głównie przy użyciu awersyjnych narzędzi, jak obroże elektryczne. Nie brano przy tym pod uwagę, w jaki sposób wpływa to na dobrostan psa. Na szczęście, na całym świecie można znaleźć trenerów, którzy nie stosują metod opartych na przymusie i awersji.

Grupa o nazwie R+ Gun Dogs, stworzona przez norweskich trenerów, zajmuje się treningiem psów myśliwskich przy użyciu pozytywnego wzmocnienia (R+). W swojej pracy bazują oni na modelu relacji człowieka z psem stworzonej przez szwedzkiego etologa Kentha Svartberga.

Zgodnie z tym modelem, człowiek pełni w relacji z psem 3 różne role.

Postawą relacji jest rola związana z poczuciem bezpieczeństwa psa. Człowiek ma być przewidywalny i godny zaufania. W jego obecności zwierzę powinno czuć się bezpiecznie i nie obawiać się negatywnej reakcji na swoje zachowanie. W zakres tej roli wchodzą też przebywanie razem, wspólny odpoczynek i „nicnierobienie”.

Rola współpracy obejmuje wszystkie czynności, które opiekun wykonuje razem z psem. Może to być np. trening z użyciem nagród, udział w psich sportach czy dogtrekking. Istotne jest, żeby człowiek i pies chcieli osiągnąć ten sam cel i znajdowali przyjemność w wykonywanej aktywności. Wspólne polowanie jest również przykładem takiej współpracy. Nie musi to być prawdziwe polowanie, aby zaspokoić potrzeby gatunkowe psa. Świetnie sprawdzi się np. mantrailing lub zabawy naśladujące elementy polowania.

Opiekun wchodzi w rolę decydenta, kiedy przeciwstawia swoją wolę zamiarom psa, np. przez zakaz lub fizyczne ograniczenie swobody poruszania się, niezależnie od sprzeciwu zwierzęcia. Również, kiedy spokojnie lecz stanowczo używa głosu lub blokowania ciałem albo odprowadza psa na smyczy w wybrane przez siebie miejsce.

Każdy przewodnik psa wchodzi w te wszystkie role ale w różnych proporcjach. Nie da się określić, jakie proporcje będą idealne dla stworzenia dobrej relacji. Istnieje tyle odmian idealnego związku, ile jest psów i ich przewodników. Istotne jest, aby obie strony były szczęśliwe i układ funkcjonował bezkonfliktowo. Rola decyzyjna jest korzystna tylko wtedy, gdy pozostaje w równowadze z rolą współpracy i zapewniania psu poczucia bezpieczeństwa. Rządzenie psem, który nam nie ufa i którego nie zapraszamy do współpracy, skutkuje niezdrową relacją i osłabia rolę decyzyjną przewodnika.

Stosowanie wobec psa metod awersyjnych nie pozwala mu czuć się bezpiecznie, podważa jego zaufanie do opiekuna i znacząco zmniejsza chęć do współpracy.

W prawidłowo funkcjonującej relacji zaangażowanie psa w interakcję z opiekunem jest łatwe i rzadko dochodzi do „samonagradzania” przez psa nagrodami dostępnymi w otoczeniu.

Niezwykle istotne są nagrody, oferowane psu przez człowieka. O ich wartości decyduje pies i można ją oszacować na podstawie zachowania zwierzęcia i jego chęci do wykonania zadania. Trzeba pamiętać, że nagrody są względne i ich wartość może ulec zmianie w zależności od samopoczucia psa lub nagród dostępnych w otoczeniu. Niektóre psy mogą być szczególnie wymagające, gdy chodzi o nagrody. Takim psom oferujemy często coś nowego oraz kończymy nagradzanie zanim pies się nasyci (w przypadku jedzenia) lub znudzi zabawą.

Nagroda powinna być dla psa źródłem przyjemności porównywalnej z tą, jakiej doświadcza, ścigając ofiarę. Nie można oczekiwać, że smakołyk skłoni go do rezygnacji z pogoni. Musi to być nagroda, której pies bardzo pragnie. System nagród trzeba wcześniej wypracować i sygnalizować zwierzęciu, jakiej konkretnie nagrody może się spodziewać. Dajemy psu odpowiedzialność za jej zdobycie. Jeśli nagroda będzie źródłem dużej przyjemności, jej zabarwienie emocjonalne rozciąganie się na sygnał polecenia. W czasie oczekiwania na nagrodę, mózg psa będzie pod działaniem dopaminy, podobnie jak podczas polowania. Nie da się więc przecenić znaczenia odpowiednich nagród. Powinny one być dopasowane do rodzaju aktywności, z której pies ma zrezygnować.

Jeśli pies rezygnuje z pogoni za ofiarą, nagradzamy go możliwością pogoni za zabawką lub smakołykiem w ruchu (np. uciekając dłonią, w której go trzymamy lub rzucając w powietrze itp.).

Jeżeli pies należy do określonej grupy psów myśliwskich, nagradzamy go w sposób przypominający polowanie, np. dla płochacza możemy wyrzucić w powietrze zabawkę w kształcie kaczki lub frisbee, a aporterowi rzucić coś, co będzie mógł nosić w pysku.

Predation Substitute Training

Kiedy w 2007 roku zakazano w Niemczech używania obroży elektrycznych, niemieccy trenerzy opracowali system radzenia sobie z zachowaniami łowieckimi psów przy użyciu pozytywnego wzmocnienia. Jest to holistyczne podejście do problemów powodowanych zachowaniami łowieckimi, uwzględniajace potrzeby psa, a nie tylko oczekiwania człowieka. Zamiast jedynie powstrzymywać psa od pogoni za zwierzyną lub uniemożliwiać mu praktykowanie innych elementów łańcucha łowieckiego, człowiek ma za zadanie stworzenie z psem dobrze funkcjonującej drużyny. Można tu odnaleźć wiele elementów wspólnych z programem norweskich trenerów z R+gun dogs.

Metoda ta opiera się na czterech głównych elementach:

1. Management i zapobieganie.

Rola managementu jest często niedoceniana. Jest to bardzo istotny, często nawet niezbędny element pracy nad modyfikacją zachowania, szczególnie gdy w grę wchodzi bezpieczeństwo ludzi lub zwierząt. Nierealistyczne jest oczekiwanie, że pies zawsze będzie się zachowywał w pożądany przez człowieka sposób i trzeba być przygotowanym na różne scenariusze.

Chodzi tutaj nie tylko o prowadzenie psa na długiej lince, w miejscach, gdzie istnieje ryzyko pojawienia się zwierzyny łownej, ale także o wybieranie takiego otoczenia, gdzie jest to bardzo mało prawdopodobne. W okolicy, która jest wolna od bodźców mogących wprowadzić psa w tryb łowiecki, można ćwiczyć przydatne zachowania, jak pozostawanie psa w bliskiej odległości i częsty kontakt wzrokowy, podążanie ścieżką bez zbaczania w krzaki itp.

2. Sposoby radzenia sobie w obecności bodźca.

Trzeba je wcześniej wypracować w neutralnych warunkach. Najlepsze efekty uzyskamy, gdy mamy możliwość pracy nad nimi od wczesnego etapu życia psa. Przydatne będą takie umiejętności psa jak: kontrola impulsywności (ćwiczona podczas zabawy), zdolność do reagowania na polecenia w stanie dużego pobudzenia czy umiejętność powstrzymania się od pogoni za toczącą się piłką.

3. Zaspokojenie potrzeby realizowania elementów łańcucha łowieckiego.

Oferuje się psu zabawy łowieckie, takie jak: zabawy węchowe, pogoń za zabawką na sznurku i przeciąganie szarpaka.

Ważne są nagrody zgodne z motywacją psa, a więc zabawa z elementami pogoni i chwytania zdobyczy.

Po pobudzającej zabawie, powinno się dostarczyć psu zabawkę zamykającą łańcuch łowiecki, czyli możliwą do rozszarpania i zawierającą jadalną zawartość. Schowanie lub zakopanie jedzenia przez psa jest alternatywnym zamknięciem łańcucha zachowań łowieckich.

4. Sposoby na skuteczne przerywanie zachowania łowieckiego.

Najważniejsze będzie tutaj wypracowanie skutecznego przywołania oraz skutecznego odwołania z pogoni. Jest to trudne, gdy pies już rozpocznie pościg za ofiarą, bo jest on wtedy w stanie bardzo dużego pobudzenia i może nie odbierać sygnału przywołania. Dlatego najlepiej jest śledzić uważnie drobne zmiany mowy ciała psa i interweniować, zanim rozpocznie pogoń.

Jest wiele różnorodnych sposobów na atrakcyjne dla psa przywołanie w formie zabawy.      

Opisana metoda radzenia sobie z zachowaniami łowieckimi psa znana jest pod nazwą Predation Substitute Training i została w ostatnim czasie spopularyzowana poza granicami Niemiec przez trenerkę i behawiorystkę Simone Mueller i zdążyła już zyskać sporą popularność wśród osób posługujących się językiem angielskim. Simone przedstawia ją w książkach „Hunting together” i „Rocket Recall” oraz w kursach dla profesjonalistów i opiekunów.

Trenerka wyjaśnia, że nie jest to sposób na szybkie i stuprocentowe rozwiązanie problemu każdego psa o silnym instynkcie łowieckim. Potrzebna jest konsekwentna praca z psem, która czasem musi być kontynuowana nawet przez całe życie zwierzęcia. Zwykle już na początku widoczne są  korzystne efekty, ale w przypadku psów o silnych predyspozycjach genetycznych do polowania, konieczne może być kontynuowanie pracy przez długi czas.

Warto zaznaczyć, że jest to metoda, która sprawdza się tylko w obecności przewodnika psa i nie będzie zapobiegać zachowaniom drapieżniczym, kiedy pies pozostaje bez nadzoru.

Ekspertka zwraca również uwagę, że zachowania będące elementami łańcucha łowieckiego mogą stanowić objaw przewlekłego stresu lub chronicznego bólu, gdyż stymulują wydzielanie neuroprzekaźników poprawiających samopoczucie psychiczne i fizyczne.

Jeżeli praca z psem nie przynosi pozytywnych efektów, warto przyjrzeć się uważnie, czy jego potrzeby są odpowiednio zaspokojone oraz sprawdzić stan zdrowia.

Żaden pies nie zasługuje na to, żeby jego naturalne zachowania były tłumione przy użyciu awersyjnych narzędzi, jakimi są obroże elektryczne. Jeżeli zapewnimy psu możliwość prezentowania zachowań zakodowanych w jego genach, w bezpieczny i atrakcyjny sposób przestaną one być „problemem” i mogą się stać źródłem doskonałej wspólnej zabawy a także sukcesów odnoszonych w psich sportach.

Ewa De Grande

Źródła:

Fratt, K., Predation Substitute Training with Simone Mueller, (22.09.2022),[w:] K9 Conservationists, [podcast audio],[online], [dostęp: 12.02.2024],

https://k9conservationists.org/predation-substitute-training-with-simone-mueller/.

Johnstone, J., How to Control and Channel Prey Drive in Dogs on Walks, [online],

https://www.akc.org/expert-advice/training/channel-control-dog-prey-drive/.

Prey drive, [w:] Wikipedia, [online], [dostęp: 12.02.2024],

https://en.m.wikipedia.org/wiki/Prey_drive.

R+Gundogs – Belønningsbasert fuglehundtrening [kurs online] https://www.rplusgundogs.com/.